電磁気学の基礎 I (その40) 10.1, 10.2

電磁気学の基礎 I」太田浩一 著 (シュプリンガージャパン) の読書メモ


 10.1節.P234の一番下,原子数  Z は電子数か陽子数ではないだろうか.(10.3)の  \langle r^2 \rangle の定義が不明だが,左の式を計算すると


 \begin{align}
  \frac{1}{2}\int dV \varrho_e \mathbf{z}\times(\pmb{\omega}_{\rm L}\times\mathbf{z})
  &=  \frac{\pmb{\omega}_{\rm L}}{2}\int dV \varrho_e r^2 (1-\cos^2\theta) \\ 
  &= \frac{2\pi e\mathbf{B}}{3m} \int_0^\infty dr \varrho_{\rm e}(\rho) r^4 \\
\end{align}]


となるので


 \begin{align}
\langle r^2 \rangle = -\frac{4\pi}{Ze}\int_0^\infty dr\, r^4\varrho_{\rm e}(r)
\end{align}


と考えられる.


 次は統計平均を計算する.


 \begin{align}
  \exp\left\{ -\frac{\varepsilon}{k_B T}\right\} &\cong \exp\left\{ -\frac{\varepsilon_0+e\mathbf{p}\cdot{\mathbf{A}}/m}{k_B T}\right\} \\
  &\cong  \exp\left\{ -\frac{\varepsilon_0}{k_B T}\right\} \left(1-\frac{e}{m k_B T}\mathbf{p}\cdot\mathbf{A}\right)
\end{align}


によって分布関数を展開したものが  f(\mathbf{z}, \mathbf{p})=\cdots で始まる式である.


 \begin{align}
 \mathbf{p}\cdot\mathbf{A} = \frac{1}{2}\mathbf{p}\cdot(\mathbf{B}\times \mathbf{z})
  =\frac{1}{2}\mathbf{B}\cdot(\mathbf{z}\times\mathbf{p})=\frac{1}{2}\mathbf{B}\cdot\mathbf{l}
\end{align}


を使うと


 \begin{align}
  \langle \mathbf{m}' \rangle &= -\frac{e}{2m}\langle\mathbf{l}\rangle \\
  &= \frac{e}{2m} \frac{e}{m k_B T}\frac{1}{2} \frac{1}{Z(t)}\int d\Gamma \mathbf{l} \mathbf{B}\cdot\mathbf{l}
  e^{-\beta\varepsilon_0} \\
  &= \frac{e^2}{4m^2 k_B T}\frac{1}{Z(t)}\int d\Gamma \mathbf{l} \mathbf{B}\cdot\mathbf{l}
  e^{-\beta\varepsilon_0} 
\end{align}


となる.ここで  \beta=1/k_BT とした. \Gamma \mathbf{z}, \mathbf{p} の6次元積分である. \mathbf{B} z 軸方向とする.積分が0にならないのは  \mathbf{m}' z 軸に向くときで,被積分関数 Bl_z^2=B(xp_y-yp_x)^2 である.まず  \mathbf{z} の角度積分を行う.


 \begin{align}
 \int_0^{2\pi}d\phi \int_0^\pi d\theta \sin\theta (p_y \sin\theta\cos\phi-p_x\sin\theta\sin\phi)^2
   =\frac{4\pi}{3}(p_x^2+p_y^2)\end{align}


次に  \mathbf{p} の角度積分を行う. p_x^2+p_y^2=p^2\sin^2\theta であるから


 \begin{align}
   \int_0^{2\pi}d\phi \int_0^\pi d\theta \sin\theta \sin^2\theta = \frac{8\pi}{3}
\end{align}


となる. p^2 の動径積分と対応する  Z(T) の動径積分の比を求める.


 \begin{align}
  \frac{\displaystyle \int_0^\infty dp p^4 e^{-\beta \varepsilon_0} }{\displaystyle \int_0^\infty dp p^2 e^{-\beta \varepsilon_0}}
  =\frac{3}{2}(2mk_B T)
\end{align}


以上をまとめると


 \begin{align}
  \frac{e^2}{4m^2 k_B T} \frac{4\pi}{3}  \frac{8\pi}{3} \frac{1}{(4\pi)^2} \frac{3}{2}(2mk_BT)
  = \frac{e^2}{6m}  
\end{align}


となる.よって


 \begin{align}
  \langle \mathbf{m}'\rangle = \frac{Ze^2}{6m}\langle r^2 \rangle \mathbf{B}
\end{align}

 \begin{align}
  \langle r^2 \rangle = \frac{\displaystyle \int_0^\infty dr\, r^4 e^{-\beta\varepsilon_0}}{Z \displaystyle \int_0^\infty dr\, r^2 e^{-\beta\varepsilon_0}}
\end{align}


となる.


 10.2節.P237,磁気モーメントの  z 成分の平均値は


 \begin{align}
  \langle m_z \rangle &= \frac{\displaystyle \int_0^\pi d\theta \sin\theta (m\cos\theta) e^{mB\cos\theta/k_BT}}
  {\displaystyle\int_0^\pi d\theta \sin\theta e^{mB\cos\theta/k_BT}} \\
  &= \frac{\displaystyle m\int_{-1}^1 dt t e^{\alpha t}}
  {\displaystyle\int_{-1}^1 dt e^{\alpha t}} \qquad (t=\cos\theta, \alpha = mB/(k_B T) )\\
  &= mL(\alpha),\quad L(x)=\coth x-\frac{1}{x}
\end{align}


によりランジュバン関数になる.


 P238, T > T_c B, M を微小量とすると, \tanh(x)\cong x を(10.8)に使って


 \begin{align} M&\cong Nm^2 \frac{B+\lambda M}{k_BT} \cong \frac{Nm^2B}{k_BT}\left(1+\lambda \frac{Nm^2}{k_BT}\right) = \frac{C B}{\mu_0 T}\left(1+\frac{T_c}{T}\right) \\
&\cong \frac{C B}{\mu_0 T} \left(1-\frac{T_c}{T}\right)^{-1}=\frac{C}{T-T_c}\frac{B}{\mu_0} \end{align}


となる.