ロドリゲスの回転公式(回転行列による説明 その2)

前回でてきた指数関数


 \begin{align}
  R(\mathbf{n}, \theta) =  e^{-i\mathbf{L}\cdot\mathbf{n} \theta}
\end{align}


を展開する.


 \begin{align}
  R(\mathbf{n}, \theta) = I - i\mathbf{L}\cdot\mathbf{n} \theta + \frac{(-i)^2}{2!}(\mathbf{L}\cdot\mathbf{n})^2 \theta^2 +
  \frac{(-i)^3}{3!}(\mathbf{L}\cdot\mathbf{n})^3 \theta+ \cdots
\end{align}


この中の  (\mathbf{L}\cdot\mathbf{n})^k を計算するため,座標を数字で表し  x=x_1,\ y=x_2,\ z=x_3 として  L_x=L_1,\ n_x=n_1 などと表すことにする.このとき  L_k の行列成分を  (L_k)_{ij} と書くと


 \begin{align}
 (L_k)_{ij} = -i \epsilon_{ijk}
\end{align}


 \begin{align}
  \epsilon_{123}=\epsilon_{231}=\epsilon_{312}=1,\ \ \epsilon_{132}=\epsilon_{321}=\epsilon_{213}=-1,\ \  \epsilon_{ijk}=0\ (その他)
\end{align}


であり,


 \begin{align}
  [L_i, L_j] \equiv L_i L_j - L_j L_i = i \epsilon_{ijk} L_k
  \tag{1} \label{1}
\end{align}


となる.一つの項に2個の同じ添え字があったらその添え字について1から3まで和を取ることにする.すなわち\eqref{1}は  k について和を取る.これから


 \begin{align}
 (\mathbf{L}\cdot \mathbf{n})_{ij} &=  -i\epsilon_{ijk}\ n_k \\\\
 (\mathbf{L}\cdot \mathbf{n})^2_{ij} &= -(\mathbf{L}\cdot \mathbf{n})_{il}   (\mathbf{L}\cdot \mathbf{n})_{lj}  
 =- \epsilon_{ilk}\ n_k\ \epsilon_{ljm}\ n_m = n_k\ n_m\ \epsilon_{ikl}\ \epsilon_{ljm} \\\\
 &= n_k\ n_m (\delta_{ij}\ \delta_{km}-\delta_{im}\ \delta_{jk})  = \delta_{ij} - n_i\ n_j \\\\
 (\mathbf{L}\cdot \mathbf{n})^3_{ij} &=  (\mathbf{L}\cdot \mathbf{n})^2_{il} (\mathbf{L}\cdot \mathbf{n})_{lj}
 = -i ( \delta_{il} - n_i\ n_l)\  \epsilon_{ljk}\ n_k = -i\epsilon_{ijk}\ n_k =  (\mathbf{L}\cdot \mathbf{n})_{ij} \\\\
  (\mathbf{L}\cdot \mathbf{n})^4_{ij} &=  (\mathbf{L}\cdot \mathbf{n})^3_{il} (\mathbf{L}\cdot \mathbf{n})_{lj} = (\mathbf{L}\cdot \mathbf{n})^2_{ij}
  = \delta_{ij} - n_i \ n_j 
\end{align}


となる.よって


 \begin{align}
  [e^{-i\mathbf{L}\cdot\mathbf{n} \theta}]_{ij} &= \delta_{ij} + \sum_{k=1}^\infty \frac{(-i)^{2k-1}}{(2k-1)!} (\mathbf{L}\cdot\mathbf{n})^{2k-1}_{ij}\theta^{2k-1}
  + \sum_{k=1}^\infty \frac{(-i)^{2k}}{(2k)!} (\mathbf{L}\cdot\mathbf{n})^{2k}_{ij}\theta^{2k} \\\\
  &=  \delta_{ij} -  i\epsilon_{ijk}\ n_k \sum_{k=1}^\infty \frac{(-i)^{2k-1}}{(2k-1)!} \theta^{2k-1}
  + (\delta_{ij} - n_i \ n_j) \sum_{k=1}^\infty \frac{(-i)^{2k}}{(2k)!} \theta^{2k} \\\\
  &= n_i\ n_j -  i\epsilon_{ijk}\ n_k \sum_{k=1}^\infty \frac{(-i)^{2k-1}}{(2k-1)!} \theta^{2k-1}
  + (\delta_{ij} - n_i\ n_j) \sum_{k=0}^\infty \frac{(-i)^{2k}}{(2k)!} \theta^{2k} \\\\
  &= n_i\ n_j -\epsilon_{ijk}\ n_k \sum_{k=1}^\infty \frac{(-1)^{k-1}}{(2k-1)!} \theta^{2k-1}
  + (\delta_{ij} - n_i\ n_j) \sum_{k=0}^\infty \frac{(-1)^{k}}{(2k)!} \theta^{2k} \\\\
  &= n_i\ n_j -\epsilon_{ijk}\ n_k\ \sin\theta + (\delta_{ij}-n_i\ n_j)\cos\theta
\end{align}


となる.3番目の等式で  k についての和に注意.単位ベクトル  \mathbf{e}_i で表すと


 \begin{align}
  n_i\ n_j &= (\mathbf{n}\cdot\mathbf{e}_i)(\mathbf{n}\cdot \mathbf{e}_j) \\\\
  \delta_{ij} &= \mathbf{e}_i \cdot\mathbf{e}_j 
\end{align}


であり,スカラー三重積は


 \begin{align}
   (\mathbf{n}\times \mathbf{e}_i) \cdot\mathbf{e}_j = n_k (\mathbf{e}_k\times\mathbf{e}_i)\cdot\mathbf{e}_j =  n_k\ \epsilon_{kij} = n_k\ \epsilon_{ijk}
\end{align}


であるから


 \begin{align}
   R(\mathbf{n}, \theta) &=[e^{-i\mathbf{L}\cdot\mathbf{n} \theta}]_{ij} \\\\
   &= (\mathbf{n}\cdot\mathbf{e}_i)(\mathbf{n}\cdot \mathbf{e}_j) 
   + [  \mathbf{e}_i \cdot\mathbf{e}_j  -  (\mathbf{n}\cdot\mathbf{e}_i)(\mathbf{n}\cdot \mathbf{e}_j) ] \cos\theta
   -  (\mathbf{n}\times \mathbf{e}_i) \cdot\mathbf{e}_j  \sin\theta
\end{align}


すなわち


 \begin{align}
  r'_i &= [R(\mathbf{n}, \theta)]_{ij}\ r_j \\\\
  &=  (\mathbf{n}\cdot\mathbf{e}_i)(\mathbf{n}\cdot \mathbf{r} )
   + [  \mathbf{e}_i \cdot\mathbf{r}  -  (\mathbf{n}\cdot\mathbf{e}_i)(\mathbf{n}\cdot \mathbf{r}) ] \cos\theta
   -  (\mathbf{n}\times \mathbf{e}_i) \cdot\mathbf{r}  \sin\theta \\\\
   &=  (\mathbf{n}\cdot\mathbf{e}_i)(\mathbf{n}\cdot \mathbf{r} )
   + [  \mathbf{e}_i \cdot\mathbf{r}  -  (\mathbf{n}\cdot\mathbf{e}_i)(\mathbf{n}\cdot \mathbf{r}) ] \cos\theta
   -  (\mathbf{r}\times \mathbf{n})\cdot\mathbf{e}_i  \sin\theta \
\end{align}


となるので,これをベクトルで表せば


 \begin{align}
  \mathbf{r}' &= (\mathbf{n}\cdot \mathbf{r} )\mathbf{n}
   + [  \mathbf{r}  - (\mathbf{n}\cdot \mathbf{r}) \mathbf{n}] \cos\theta
   -  (\mathbf{r}\times \mathbf{n})  \sin\theta \\\\
   &=  (\mathbf{r}\cdot \mathbf{n} )\mathbf{n}
   + [  \mathbf{r}  - (\mathbf{n}\cdot \mathbf{r}) \mathbf{n}] \cos\theta
   +  (\mathbf{n}\times \mathbf{r})  \sin\theta
\end{align}


となり,ロドリゲスの回転公式を得る.