電磁気学の基礎 II (その48) 18.13, 18.14

電磁気学の基礎 II」太田浩一 著 (シュプリンガージャパン) の読書メモ


 18.13節.ファラデイの法則に余分な項を足して引くと597の一番下の式になり,(11.29)の微分を使うと(18.32)になる.アンペールマクスウェルの法則も同様なことを行うと(18.33)になる.


  \mathbf{P}'=\epsilon_0 \chi_{\rm e} \mathbf{E}' の両辺をそれぞれローレンツ変換したものが  \mathbf{P}_\parallel, \mathbf{P}_\perp の表式であり, \mathbf{M}'=(1/\mu_0)\chi'_{\rm m}\mathbf{B}' も同様にローレンツ変換すると


 \begin{align}
  \mathbf{M}_\parallel = \frac{\chi'_m}{\mu_0} \mathbf{B}, \quad
  \mathbf{M}_\perp + \mathbf{v}\times\mathbf{P}_\perp = \frac{\chi'_m}{\mu_0}\left( \mathbf{B}_\perp
  -\frac{1}{c^2}\mathbf{v}\times\mathbf{E}_\perp\right)
\end{align}


となるのでこれらの式を各辺どうしで加えるとP598の5番目の式になる.この2式から  \mathbf{M} を消去し,  v/c の1次までを残す近似を行うと


 \begin{align}
  \mathbf{P} &= \epsilon_{0} \chi_{e}\left(\mathbf{E}+\mathbf{v} \times \mathbf{B}\right)
   +\frac{\chi'_m}{c^2 \mu_0}\mathbf{v}\times\mathbf{B}
\end{align}


となる. \epsilon_0\chi_e = \epsilon_0(\epsilon_r-1)=\epsilon-\epsilon_0 であり,


 \begin{align}
  \frac{\chi'_m}{c^2\mu_0}=\frac{\chi_m}{c^2\mu_0(1+\chi_m)}=\frac{\mu_r-1}{c^2\mu_0 \mu_r}
  =\frac{\mu-\mu_0}{c^2\mu_0 \mu}=\epsilon_0-\frac{1}{c^2\mu}
\end{align}


より(18.34)の上段の式になる.同様に,P598の5番目の2式から  \mathbf{P} を消去し,  v/c の1次までを残すと


 \begin{align}
  \mathbf{M} =  \frac{\chi'_m}{\mu_0}\left( \mathbf{B}  -\frac{1}{c^2}\mathbf{v}\times\mathbf{E}\right)
   - \epsilon_0\chi_e\mathbf{v}\times\mathbf{E}
\end{align}


であり,


 \begin{align}
  \frac{\chi'_m}{\mu_0}=\frac{1}{\mu_0}-\frac{1}{\mu}
\end{align}


 \begin{align}
  -\frac{1}{c^2} \frac{\chi'_m}{\mu_0} - \epsilon_0\chi_e = -\frac{1}{c^2\mu_0}+\frac{1}{c^2\mu}
  -(\epsilon-\epsilon_0)=-\left(\epsilon-\frac{1}{c^2\mu}\right)
\end{align}


であるから(18.34)の下段の式になる.


  \mathbf{J}'=g\mathbf{E}' の両辺をローレンツ変換すると


 \begin{align}
 \gamma(\mathbf{J}_\parallel-\varrho\mathbf{v})=g\mathbf{E}_\parallel,\quad
  \mathbf{J}_\perp =g \gamma (\mathbf{E}_\perp+\mathbf{v}\times\mathbf{B}_\perp)
\end{align}


となるので,


 \begin{align}
  \mathbf{J}_\parallel-\varrho\mathbf{v} + \mathbf{J}_\perp = g \gamma (\mathbf{E}_\perp+\mathbf{v}\times\mathbf{B}_\perp)
   +\frac{g}{\gamma}\mathbf{E}_\parallel
\end{align}


すなわち


 \begin{align}
  \mathbf{J}-\varrho\mathbf{v}&=g \gamma (\mathbf{E}_\perp+\mathbf{v}\times\mathbf{B})
   +\frac{g\gamma}{\gamma^2}\mathbf{E}_\parallel \\
   &= g \gamma \left(\mathbf{E}+\mathbf{v}\times\mathbf{B}-\frac{v^2}{c^2}\mathbf{E}_{\parallel}\right)
\end{align}


となる.


 18.14節.(18.35)はファラデイの法則とアンペールマクスウェルの法則を使って


 \begin{align}
  \dot{u}^{\rm em} &= \epsilon_0 \mathbf{E}\cdot\dot{\mathbf{E}}+\frac{1}{\mu_0} \mathbf{B}\cdot\dot{\mathbf{B}} \\
  &= c^2\epsilon_0 \mathbf{E}\cdot[\pmb{\nabla}\times\mathbf{B}-\mu_0(\mathbf{J}+\mathbf{J}^{\mathrm b})]
  -\frac{1}{\mu_0} \mathbf{B}\cdot(\pmb{\nabla}\times\mathbf{E}) \\
  &= -(\mathbf{J}+\mathbf{J}^{\mathrm b})\cdot\mathbf{E} +\frac{1}{\mu_0}[ \mathbf{E}\cdot(\pmb{\nabla}\times\mathbf{B})
  -\mathbf{B}\cdot(\pmb{\nabla}\times\mathbf{E})] \\
  &=  -(\mathbf{J}+\mathbf{J}^{\mathrm b})\cdot\mathbf{E} -\pmb{\nabla} \cdot\mathbf{S}^{\rm em}
\end{align}


となる.ここで  \pmb{\nabla}\cdot(\mathbf{A}\times\mathbf{B})=\mathbf{B}\cdot\pmb{\nabla}\times\mathbf{A}-\mathbf{A}\cdot\pmb{\nabla}\times\mathbf{B} を使った.


 等温,等積の場合, dT=0, および  dV/V=-dN/N から  dN=0 となるので,


 \begin{align}
  df = \mathbf{E}\cdot d\mathbf{P}-\mathbf{M}\cdot d\mathbf{B}
\end{align}


であり,これを積分するとP599の  f の表式になる.また


 \begin{align}
  du^{\rm em}=\epsilon_0 \mathbf{B}\cdot d\mathbf{E} + \frac{1}{\mu_0}\mathbf{B}\cdot d\mathbf{B}
\end{align}


であるから, df の式と合わせると


 \begin{align}
  du &= du^{\rm em}+ df \\
  &= \epsilon_0 \mathbf{E}\cdot d\mathbf{E} + \mathbf{E}\cdot d\mathbf{P}
  + \frac{1}{\mu_0}\mathbf{B}\cdot d\mathbf{B} - \mathbf{M}\cdot d\mathbf{B} \\
  &= \mathbf{E}\cdot d\mathbf{D} + \mathbf{H} \cdot d\mathbf{B}
\end{align}


となり,積分すると(18.36)になる.


 等温変化の場合


 \begin{align}
  df = \frac{\pi}{N}dN +\mathbf{E}\cdot d\mathbf{P}-\mathbf{M}\cdot d\mathbf{B}
\end{align}


であるから


 \begin{align}
  \dot{f}= \mathbf{E} \cdot \dot{\mathbf{P}} - \mathbf{M}\cdot \dot{\mathbf{B}} + \frac{\pi}{N}\dot{N}
\end{align}

となり, \dot{\mathbf{P}}=\mathbf{J}^{\mathrm b}-\pmb{\nabla}\times \mathbf{M},  \dot{\mathbf{B}}=-\pmb{\nabla}\times\mathbf{E} より


 \begin{align}
  \dot{f} &= \mathbf{J}^{\mathrm b}\cdot \mathbf{E} -\mathbf{E}\cdot\pmb{\nabla}\times\mathbf{M}+\mathbf{M}\cdot(\pmb{\nabla}\times\mathbf{E})
   + \frac{\pi}{N}\dot{N} \\
   &= \mathbf{J}^{\mathrm b}\cdot \mathbf{E} -\pmb{\nabla}\cdot \mathbf{S}^h + \frac{\pi}{N}\dot{N} 
\end{align}


となる.


 一方(18.35), (18.37)を使うと


 \begin{align}
  \dot{u} &= \dot{u}^{\rm em}+\dot{f} \\
  &=  -(\mathbf{J}+\mathbf{J}^{\mathrm b})\cdot\mathbf{E} -\pmb{\nabla} \cdot\mathbf{S}^{\rm em}
  +\mathbf{J}^{\mathrm b}\cdot \mathbf{E} -\pmb{\nabla}\cdot \mathbf{S}^h + \frac{\pi}{N}\dot{N} \\
  &= -\mathbf{E}\cdot\mathbf{J} - \pmb{\nabla}\cdot(\mathbf{S}^{\rm em}+\mathbf{S}^h) +\frac{\pi}{N}\dot{N} \\
  &= -\mathbf{E}\cdot\mathbf{J} - \pmb{\nabla}\cdot \mathbf{S} +\frac{\pi}{N}\dot{N} 
\end{align}


になり,(18.39)を満たす.


 全力学的エネルギー密度  u^{\rm mech}=f+Ts微分


 \begin{align}
  du^{\rm mech} &= df + Tds + sdT \\
  &= Tds + \frac{\pi}{N}dN +\mathbf{E}\cdot d\mathbf{P}-\mathbf{M}\cdot d\mathbf{B}
\end{align}


である.これから


 \begin{align}
  \dot{u}^{\rm mech}&= T\dot{s} + \frac{\pi}{N}\dot{N}+\mathbf{E}\cdot\dot{\mathbf{P}}
  -\mathbf{M}\cdot\dot{\mathbf{B}} \\
  &= T\dot{s} + \frac{\pi}{N}\dot{N}+\mathbf{J}^{\mathrm b}\cdot\mathbf{E} - \pmb{\nabla}\cdot \mathbf{S}^h
\end{align}


となる.


 単位体積あたりのジュール熱を  Tds = \mathbf{J}\cdot\mathbf{E} dt とすると


 \begin{align}
  du^{\rm mech} = \mathbf{J}^{\mathrm b}\cdot\mathbf{E} - \pmb{\nabla}\cdot \mathbf{S}^h + \mathbf{J}\cdot\mathbf{E} dt
  + \frac{\pi}{N}dN 
\end{align}


 \begin{align}
  \dot{u}^{\rm mech} = \mathbf{J}^{\mathrm b}\cdot\mathbf{E} - \pmb{\nabla}\cdot \mathbf{S}^h+ \mathbf{J}\cdot\mathbf{E}
  + \frac{\pi}{N}\dot{N} 
\end{align}


になる.電磁場のエネルギーと力学的エネルギーを加えた全エネルギー密度  u^{\rm tot} は,


 \begin{align}
  \dot{u}^{\rm tot} &=\dot{u}^{\rm em}+\dot{u}^{\rm mech} \\
  &=  -(\mathbf{J}+\mathbf{J}^{\mathrm b})\cdot\mathbf{E} -\pmb{\nabla} \cdot\mathbf{S}^{\rm em}
  +\mathbf{J}^{\mathrm b}\cdot\mathbf{E} - \pmb{\nabla}\cdot \mathbf{S}^h+ \mathbf{J}\cdot\mathbf{E}
  + \frac{\pi}{N}\dot{N}  \\
  &= - \pmb{\nabla}\cdot \mathbf{S} + \frac{\pi}{N}\dot{N}  
\end{align}


になる.