電磁気学の基礎 II (その49) 18.15

電磁気学の基礎 II」太田浩一 著 (シュプリンガージャパン) の読書メモ


 この節からアブラハム-ミンコフスキー論争に関係する話題であるが,残念ながら詳細は知らない.この本はアブラハムを支持しているようである.


 (18.39)を満たす  u, \mathbf{S} がそれぞれ(18.36), (18.38)で与えられた場合を考える.(18.36)は等温,等積であるので,(18.39)は


\begin{align}
  \dot{u}+\pmb{\nabla}\cdot\mathbf{S}=-\varphi
\end{align}


となる. u, S の変換式が実際に成り立っているかどうか,(15.51)を使って確かめる.


\begin{align}
  & u' + \mathbf{v}\cdot\mathbf{g}'+\frac{1}{c^2}\mathbf{v}\cdot\mathbf{S}' \\
  &= \gamma^2 \left( u-\mathbf{v}\cdot\mathbf{g}-\frac{1}{c^2}\mathbf{v}\cdot\mathbf{S}-\frac{1}{c^2}
  \mathbf{v}\cdot\mathsf{T}\cdot\mathbf{v}\right)  \\
 &\quad + \gamma^2 \left( \mathbf{v}\cdot \mathbf{g} + \frac{1}{c^2}\mathbf{v}\cdot\mathsf{T}\cdot\mathbf{v}
  -\frac{u v^2}{c^2}+\frac{v^2}{c^4}\mathbf{v}\cdot\mathbf{S}\right) \\
  &\quad +\frac{\gamma^2}{c^2}\left(\mathbf{v}\cdot\mathbf{S}+\mathbf{v}\cdot\mathsf{T}\cdot\mathbf{v}
  -u v^2+v^2\mathbf{v}\cdot\mathbf{g}\right) \\
  &= \gamma^2 \left( u -\frac{u v^2}{c^2}+\frac{v^2}{c^4}\mathbf{v}\cdot\mathbf{S}\right) 
  +\frac{\gamma^2}{c^2}\left(\mathbf{v}\cdot\mathsf{T}\cdot\mathbf{v}
  -u v^2+v^2\mathbf{v}\cdot\mathbf{g}\right) \\
  &= u + \frac{\gamma^2}{c^2} \left(\frac{v^2}{c^2} \mathbf{v}\cdot\mathbf{S} + \mathbf{v}\cdot\mathsf{T}\cdot\mathbf{v}
  -v^2 u + v^2 \mathbf{v}\cdot\mathbf{g}\right)
\end{align}


右辺第1項の  u 以外は  v^2 のオーダーなので, v の1階微分であっても  \mathbf{v}=0 によって消える.よってP602の最初の式の  u の関係式が成り立つ.次に  \mathbf{S} について


\begin{align}
  &\ \mathbf{S}'-\mathsf{T}'\cdot\mathbf{v}+u'\mathbf{v} \\
  &=\gamma\left(\mathbf{S}_\perp + \mathsf{T}_{\perp\;\parallel}\cdot\mathbf{v}\right)
  +\gamma^2\left(\mathbf{S}_\parallel+\mathsf{T}_{\parallel\;\parallel}\cdot\mathbf{v}
  -u\mathbf{v}+v^2\mathbf{g}_\parallel\right) \\
  &\quad - \gamma\left( \frac{v^2}{c^2}\mathbf{S}_\perp +\mathsf{T}_{\perp\;\parallel}\cdot\mathbf{v}\right)
  -\gamma^2\left( \mathsf{T}_{\parallel\;\parallel}\cdot\mathbf{v}+\mathbf{v}\mathbf{g}\cdot\mathbf{v}
  +\frac{v^2}{c^2}\mathbf{S}_\parallel -\frac{uv^2}{c^2}\mathbf{v}\right) \\
  &\quad + \gamma^2 \left( u-\mathbf{v}\cdot\mathbf{g}-\frac{1}{c^2}\mathbf{v}\cdot\mathbf{S}-\frac{1}{c^2}
  \mathbf{v}\cdot\mathsf{T}\cdot\mathbf{v}\right) \mathbf{v} \\
 &=\gamma \mathbf{S}_\perp  +\gamma^2\left(\mathbf{S}_\parallel +v^2\mathbf{g}_\parallel\right) 
  - \gamma\left( \frac{v^2}{c^2}\mathbf{S}_\perp\right) -\gamma^2\left( \mathbf{v}\mathbf{g}\cdot\mathbf{v}
  +\frac{v^2}{c^2}\mathbf{S}_\parallel -\frac{uv^2}{c^2}\mathbf{v}\right) \\
  &\quad + \gamma^2 \left( -\mathbf{v}\cdot\mathbf{g}-\frac{1}{c^2}\mathbf{v}\cdot\mathbf{S}-\frac{1}{c^2}
  \mathbf{v}\cdot\mathsf{T}\cdot\mathbf{v}\right) \mathbf{v} \\
  &= \frac{1}{\gamma}\mathbf{S}_\perp +\mathbf{S}_\parallel
  +\gamma^2\left( v^2\mathbf{g}_\parallel - 2\mathbf{v}\mathbf{g}\cdot\mathbf{v}
   -\frac{uv^2}{c^2}\mathbf{v} -\frac{1}{c^2}\mathbf{v}\cdot\mathbf{S}\mathbf{v}
   -\frac{1}{c^2}\mathbf{v}\cdot\mathsf{T}\cdot\mathbf{v} \mathbf{v}\right) 
\end{align}


であり,右辺第1, 2項以外は  v^2 のオーダーなので, v の1階微分でも  \mathbf{v}=0 によって消える.また


\begin{align}
  \frac{1}{\gamma}=1-\frac{2v^2}{c^2}+\cdots
\end{align}


なので右辺第1項も  \mathbf{S}_\perp としてよい.よってP602の最初の式の  \mathbf{S} の関係式も成り立つ.


  \mathbf{v} の1次のローレンツ変換から


\begin{align}
\mathbf{S}' &= ( \mathbf{E}+\mathbf{v}\times\mathbf{B})\times\left[ \frac{1}{\mu_0}\left(\mathbf{B}-\frac{1}{c^2}\mathbf{v}\times\mathbf{E}\right) - (\mathbf{M}+\mathbf{v}\times\mathbf{P})\right] \\
&= ( \mathbf{E}+\mathbf{v}\times\mathbf{B})\times\left( \mathbf{H} - \epsilon_0\mathbf{v}\times\mathbf{E} -\mathbf{v}\times\mathbf{P} \right) \\
&= ( \mathbf{E}+\mathbf{v}\times\mathbf{B})\times\left( \mathbf{H} - \mathbf{v}\times\mathbf{D} \right) \\
&= \mathbf{E}\times\mathbf{H} -\mathbf{E}\times(\mathbf{v}\times\mathbf{D})-\mathbf{H}\times(\mathbf{v}\times\mathbf{B})
-(\mathbf{v}\times\mathbf{B})\times(\mathbf{v}\times\mathbf{D})\\
&= \mathbf{E}\times\mathbf{H} + \mathbf{D}\mathbf{E}\cdot\mathbf{v}-\mathbf{D}\cdot\mathbf{E}\mathbf{v}
+\mathbf{B}\mathbf{H}\cdot\mathbf{v}-\mathbf{B}\cdot\mathbf{H}\mathbf{v}
\end{align}


となる.最後の等式で  v^2 のオーダーの項を落とした. v の1次は後で  \pmb{\nabla} を取るので残す必要がある.粒子数保存則を使うと,


 \begin{align}
  \dot{u}' &= \mathbf{E}'\cdot\dot{\mathbf{D}}' + \mathbf{H}'\cdot\dot{\mathbf{B}}'+\frac{\pi'}{N'}\dot{N}' \\
  &=  (\mathbf{E}+\mathbf{v}\times\mathbf{B})\cdot \left[ \epsilon_0 (\dot{\mathbf{E}}+\dot{\mathbf{v}}\times\mathbf{B}
  +\mathbf{v}\times\dot{\mathbf{B}})+\left(\dot{\mathbf{P}}-\frac{1}{c^2}\dot{\mathbf{v}}\times\mathbf{M}
  -\frac{1}{c^2}\mathbf{v}\times\dot{\mathbf{M}}\right)  \right] \\
  &\ +\left[ \frac{1}{\mu_0}\left(\mathbf{B}-\frac{1}{c^2}\mathbf{v}\times\mathbf{E}\right) - (\mathbf{M}+\mathbf{v}\times\mathbf{P})\right]
  \cdot \left( \dot{\mathbf{B}}-\frac{1}{c^2}\dot{\mathbf{v}}\times\mathbf{E}-\frac{1}{c^2}\mathbf{v}\times\dot{\mathbf{E}}\right)
  \\
  &\ -\frac{\pi'}{N'}\pmb{\nabla}\cdot N' \mathbf{v} \\
  &=  (\mathbf{E}+\mathbf{v}\times\mathbf{B})\cdot \left[ \dot{\mathbf{D}} +\epsilon_0 (\dot{\mathbf{v}}\times\mathbf{B}
  +\mathbf{v}\times\dot{\mathbf{B}})-\frac{1}{c^2}\left(\dot{\mathbf{v}}\times\mathbf{M}
  +\mathbf{v}\times\dot{\mathbf{M}}\right)  \right] \\
  &\ +\left( \mathbf{H} -\epsilon_0 \mathbf{v}\times\mathbf{E} - \mathbf{v}\times\mathbf{P}\right)
  \cdot \left( \dot{\mathbf{B}}-\frac{1}{c^2}\dot{\mathbf{v}}\times\mathbf{E}-\frac{1}{c^2}\mathbf{v}\times\dot{\mathbf{E}}\right)
  -\frac{\pi'}{N'}\pmb{\nabla}\cdot N' \mathbf{v} \\
  &=  (\mathbf{E}+\mathbf{v}\times\mathbf{B})\cdot \left[ \dot{\mathbf{D}} +\frac{1}{c^2} (\dot{\mathbf{v}}\times\mathbf{H}
  +\mathbf{v}\times\dot{\mathbf{H}})  \right] \\
  &\ +\left( \mathbf{H} - \mathbf{v}\times\mathbf{D} \right)
  \cdot \left[ \dot{\mathbf{B}}-\frac{1}{c^2}(\dot{\mathbf{v}}\times\mathbf{E}+\mathbf{v}\times\dot{\mathbf{E}})\right]
  -\frac{\pi'}{N'} \mathbf{v}\cdot\pmb{\nabla} N' -\pi' \pmb{\nabla}\cdot\mathbf{v}  \\
  &= \mathbf{E}\cdot\dot{\mathbf{D}} + \mathbf{H}\cdot\dot{\mathbf{B}} -\frac{1}{c^2}\left[ \mathbf{E}\cdot(\mathbf{H}\times\dot{\mathbf{v}}) + \mathbf{H}\cdot(\dot{\mathbf{v}}\times\mathbf{E}) \right] - \pi' \pmb{\nabla}\cdot\mathbf{v} \\
  &= \mathbf{E}\cdot\dot{\mathbf{D}} + \mathbf{H}\cdot\dot{\mathbf{B}} -\frac{2}{c^2}\dot{\mathbf{v}}\cdot(\mathbf{E}\times\mathbf{H})  - \pi \pmb{\nabla}\cdot\mathbf{v} 
\end{align}


となる.下から2番目の等式で微分のつかない  \mathbf{v} 比例項を落とした. \pi' \pmb{\nabla}\cdot\mathbf{v} から, \pi' v のゼロ次のオーダーでよく, \pi'=\pi である.これらの式を(18.41)に入れ,微分のつかない  \mathbf{v} 比例項はすべて落とす.この場合,(15.51)より  u'=u, \mathbf{g}'=\mathbf{g}, \mathsf{T}'=\mathsf{T} になる.すなわち(18.41)の右辺は  \pmb{\nabla}\cdot\mathsf{T}\cdot\mathbf{v}-\dot{\mathbf{v}}\cdot\mathbf{g} になる.左辺は


 \begin{align}
 &\ \dot{u}' + \frac{1}{c^2}\dot{\mathbf{v}}\cdot\mathbf{S}' + \pmb{\nabla}\cdot\mathbf{S}' + u'\pmb{\nabla}\cdot\mathbf{v}
  + \varphi \\
  &= \mathbf{E}\cdot\dot{\mathbf{D}} + \mathbf{H}\cdot\dot{\mathbf{B}} -\frac{2}{c^2}\dot{\mathbf{v}}\cdot(\mathbf{E}\times\mathbf{H})  - \pi \pmb{\nabla}\cdot\mathbf{v} +\frac{1}{c^2}\dot{\mathbf{v}}\cdot (\mathbf{E}\times\mathbf{H}) \\
  &\ +\pmb{\nabla}\cdot(\mathbf{E}\times\mathbf{H}) 
  +\pmb{\nabla}\cdot(\mathbf{D}\mathbf{E}\cdot\mathbf{v}-\mathbf{D}\cdot\mathbf{E}\mathbf{v}
  +\mathbf{B}\mathbf{H}\cdot\mathbf{v}-\mathbf{B}\cdot\mathbf{H}\mathbf{v}) \\
  &\ +u\pmb{\nabla}\cdot\mathbf{v}+\varphi
\end{align}


となる.これらの項のうち, \mathbf{v} を含まない項はプライムのない系でのポインティング-ヘヴィサイドの定理を満たしているので,すべて相殺される.すなわち


 \begin{align}
 &\  -\frac{2}{c^2}\dot{\mathbf{v}}\cdot(\mathbf{E}\times\mathbf{H})  - \pi \pmb{\nabla}\cdot\mathbf{v} +\frac{1}{c^2}\dot{\mathbf{v}}\cdot (\mathbf{E}\times\mathbf{H}) \\
  &\ \pmb{\nabla}\cdot(\mathbf{D}\mathbf{E}\cdot\mathbf{v}-\mathbf{D}\cdot\mathbf{E}\mathbf{v}
  +\mathbf{B}\mathbf{H}\cdot\mathbf{v}-\mathbf{B}\cdot\mathbf{H}\mathbf{v}) \\
  &\ +u\pmb{\nabla}\cdot\mathbf{v} = \pmb{\nabla}\cdot\mathsf{T}\cdot\mathbf{v}-\dot{\mathbf{v}}\cdot\mathbf{g}
\end{align}


となり,整理してP602の下から3番目の式になる.