電磁気学の基礎 II (その37) 17.7.1, 17.7.2

電磁気学の基礎 II」太田浩一 著 (シュプリンガージャパン) の読書メモ


 17.7.1節. q_\lambda, p_\lambda


\begin{align}
\alpha_\lambda=\frac{1}{2}\sqrt{\frac{V}{\epsilon_0}}\left(q_\lambda + \frac{i}{\omega}p_\lambda\right)
\end{align}


としている.


  a_\lambda, a^\dagger_\lambda の交換関係は


\begin{align}
  [a_{\lambda}(\mathbf{k}), a^\dagger_{\mu}(\mathbf{l})] &=
  \frac{i}{2\hbar}([ p_\lambda(\mathbf{k}), q_\mu(\mathbf{l})]-[q_\lambda(\mathbf{k}), p_\mu(\mathbf{l})]) \\
  &= \frac{i}{2\hbar}( -2i\hbar \delta_{\lambda\mu}\delta_{\mathbf{k}\mathbf{l}}) =  \delta_{\lambda\mu}\delta_{\mathbf{k}\mathbf{l}}
\end{align}


\begin{align}
  [a_{\lambda}(\mathbf{k}), a_{\mu}(\mathbf{l})] &= 
   \frac{i}{2\hbar}([ p_\lambda(\mathbf{k}), q_\mu(\mathbf{l})]+[q_\lambda(\mathbf{k}), p_\mu(\mathbf{l})])=0 \\\\
   \left[a^\dagger_{\lambda}(\mathbf{k}), a^\dagger_{\mu}(\mathbf{l})\right] &= \frac{-i}{2\hbar}([ p_\lambda(\mathbf{k}), q_\mu(\mathbf{l})]+[q_\lambda(\mathbf{k}), p_\mu(\mathbf{l})])=0 
\end{align}


と計算される.


 17.7.2節.P563の下から2番目の式はハイゼンベルグ運動方程式なので第2式と第3式に  1/\hbar がつくはずである.第3式を得るには  [\Pi_i, A] がc数であることから


\begin{align}
  [ \Pi_j \Pi_j, A] = \Pi_j [\Pi_j, A]+[\Pi_j, A]\Pi_j = 2\Pi_j  [\Pi_j, A]
\end{align}


を使う.


 同様に  \Pi_i の時間変化は


\begin{align}
\dot{\Pi}_{i}(\mathbf{x}, t)=\frac{\mathrm{i}}{\hbar}\left[H, \Pi_{i}(\mathbf{x}, t)\right]
=\frac{\mathrm{i}}{\mu_{0}\hbar} \int \mathrm{d} V^{\prime} B_{j}\left(\mathbf{x}^{\prime}, t\right)\left[B_{j}\left(\mathbf{x}^{\prime}, t\right), \Pi_{i}(\mathbf{x}, t)\right]
\end{align}


であり,


\begin{align}
  [\Pi_i(\mathbf{x}, t), B_j(\mathbf{x}', t)] &= \varepsilon_{jkl}\partial'_k [\Pi_i(\mathbf{x}, t),  A_l(\mathbf{x}', t)] \\
  &= -i\hbar \varepsilon_{jkl}\partial'_k \delta_{il} \delta(\mathbf{x}-\mathbf{x}') \\
  &= -i\hbar \varepsilon_{jki} \partial'_k  \delta(\mathbf{x}-\mathbf{x}') \\
  &= -i\hbar \varepsilon_{ijk} \partial'_k  \delta(\mathbf{x}-\mathbf{x}') \\
  &= i\hbar \varepsilon_{ijk} \partial_k  \delta(\mathbf{x}-\mathbf{x}') 
\end{align}


より


\begin{align}
  \dot{\Pi}_i(\mathbf{x}, t) &= \frac{1}{\mu_0} \varepsilon_{ijk}  \int dV' B_j(\mathbf{x}', t)\partial_k \delta(\mathbf{x}-\mathbf{x}') \\
  &= -\frac{1}{\mu_0} \varepsilon_{ijk}  \int dV' B_j(\mathbf{x}', t)\partial'_k \delta(\mathbf{x}-\mathbf{x}') \\
  &= \frac{1}{\mu_0} \varepsilon_{ijk}  \int dV' (\partial'_k B_j(\mathbf{x}', t)) \delta(\mathbf{x}-\mathbf{x}') \\
  &= \frac{1}{\mu_0} \varepsilon_{ijk}  \partial_k B_j(\mathbf{x}, t) = -\frac{1}{\mu_0} \varepsilon_{ijk}  \partial_j B_k(\mathbf{x}, t)  \\
  &= -\frac{1}{\mu_0} (\pmb{\nabla}\times\mathbf{B}(\mathbf{x}, t))_i
\end{align}


となる.


 P564の最後の式は


 \begin{align}
  \mathbf{A}^{\rm T}
  &=-\nabla^{-2}\pmb{\nabla}\times(\pmb{\nabla}\times\mathbf{A}) \\
  &= -\nabla^{-2} [ \pmb{\nabla}(\pmb{\nabla}\cdot\mathbf{A})-\nabla^2 \mathbf{A}] \\
  &= -\nabla^{-2}\pmb{\nabla}(\pmb{\nabla}\cdot\mathbf{A})+\mathbf{A}
\end{align}


により得られる. \Pi^{\rm T}_i も同様.これから


 \begin{align}
  [\Pi_i^T(\mathbf{x}, t), A_j^T(\mathbf{x}', t)] &= (\delta_{ik}-\nabla^{-2}\partial_i\partial_k)(\delta_{jl}-\nabla^{-2}\partial_j\partial_l)
  [\Pi_k(\mathbf{x}, t), A_l(\mathbf{x}', T)] \\
  &= -i\hbar (\delta_{ik}-\nabla^{-2}\partial_i\partial_k)(\delta_{jl}-\nabla^{-2}\partial_j\partial_l) \delta_{kl}\delta(\mathbf{x}-\mathbf{x}') \\
  &= -i\hbar (\delta_{ik}-\nabla^{-2}\partial_i\partial_k)(\delta_{jk}-\nabla^{-2}\partial_j\partial_k) \delta(\mathbf{x}-\mathbf{x}') 
\end{align}


となる..最初の括弧内は  \mathbf{x} に,2番目の括弧内は  \mathbf{x}' にかかる.  \nabla^2_x f(\mathbf{x}-\mathbf{x}')=\nabla^2_{x'} f(\mathbf{x}-\mathbf{x}') であるから,その逆演算子 \nabla^{-2}_x f(\mathbf{x}-\mathbf{x}')=\nabla^{-2}_{x'} f(\mathbf{x}-\mathbf{x}') を満たす.そこで2番目の括弧内も
 \mathbf{x} にかかると考えることもできる.


 \begin{align}
   (\delta_{ik}-\nabla^{-2}\partial_i\partial_k)(\delta_{jk}-\nabla^{-2}\partial_j\partial_k)
   &= \delta_{ij}-2\nabla^{-2}\partial_i \partial_j +\nabla^{-2}\nabla^{-2}\partial_k\partial_k \partial_i \partial_j \\
   &= \delta_{ij}-2\nabla^{-2}\partial_i \partial_j +\nabla^{-2} \partial_i \partial_j \\
   &=  \delta_{ij}-\nabla^{-2}\partial_i \partial_j
\end{align}


より


 \begin{align}
\left[\Pi_{i}^{\mathrm{T}}(\mathbf{x}, t), A_{j}^{\mathrm{T}}\left(\mathbf{x}^{\prime}, t\right)\right]=-\mathrm{i} \hbar\left(\delta_{i j}-\nabla^{-2} \partial_{i} \partial_{j}\right) \delta\left(\mathbf{x}-\mathbf{x}^{\prime}\right)=-\mathrm{i} \hbar \delta_{i j}^{\mathrm{T}}\left(\mathbf{x}-\mathbf{x}^{\prime}\right)
\end{align}


となる.