電磁気学の基礎 II (その33) 17.3, 17.4

電磁気学の基礎 II」太田浩一 著 (シュプリンガージャパン) の読書メモ


 
 17.3節.P537.(17.11)を \beta=1/(k_BT)微分する.


 \begin{align}
  \frac{\partial P(\varepsilon_n)}{\partial \beta}&=-\varepsilon_n P(\varepsilon_n)  +\varepsilon e^{-\beta(\varepsilon+\varepsilon_n)} \\
  &= -\varepsilon_n P(\varepsilon_n)  + \frac{\varepsilon e^{-\beta\varepsilon}}{1-e^{-\beta \varepsilon}}P(\varepsilon_n) \\
  &= (-\varepsilon_n+E)P(\varepsilon_n)
\end{align}


から,


 \begin{align}
  \sum_{n=0}^\infty \varepsilon_n (-\varepsilon_n+E) P(\varepsilon_n) = \frac{\partial E}{\partial \beta}
\end{align}


となる.左辺は  \langle 1 \rangle =1, \langle \varepsilon_n \rangle =E を使うと


 \begin{align}
  -\sum_{n=0}^\infty \varepsilon_n (\varepsilon_n-E) P(\varepsilon_n) = -\sum_{n=0}^\infty (\varepsilon_n-E)^2 P(\varepsilon_n)
\end{align}


となるので,


 \begin{align}
  \sum_{n=0}^\infty (\varepsilon_n-E)^2 P(\varepsilon_n) = -\frac{\partial E}{\partial \beta}
  = \frac{\varepsilon^2 e^{\beta\varepsilon}}{(e^{\beta\varepsilon}-1)^2} = E (\varepsilon +E)
\end{align}


   \Delta E^2 = \varepsilon E+E^2 となる. \Delta n^2= \delta E^2/n^2 とすると, E/\varepsilon = \langle n\rangle を使って   \Delta n^2 = \langle n\rangle+\langle n\rangle^2  となる.また, z=e^{-\beta \varepsilon} とおくと


 \begin{align}
 \Delta E^2 = \frac{\varepsilon^2 z^{-1}}{(z^{-1}-1)^2} = \frac{\varepsilon^2 z}{(1-z)^2}
  = \varepsilon^2 z + 2\varepsilon^2 z^2 + e\varepsilon^2 z^3 +\cdots
\end{align}


である.本では  \varepsilon の指数が違う.


 コンプトン散乱について,まず(17.15)から  \psi を消去する.


 \begin{align}
 \left(\frac{h}{\lambda}\right)^2 + \left(\frac{h}{\lambda'}\right)^2 - \frac{2h^2}{\lambda\lambda'}\cos\theta = \frac{m^2v^2}{1-v^2/c^2}
\end{align}


(17.14)を変形して


 \begin{align}
\frac{v^2}{c^2}=1-m^2c^2 \left( \frac{h}{\lambda}+mc - \frac{h}{\lambda'} \right)^{-2}
\end{align}


となるので,これらから


 \begin{align}
\left(\frac{h}{\lambda}\right)^2 + \left(\frac{h}{\lambda'}\right)^2 - \frac{2h^2}{\lambda\lambda'}\cos\theta =
  \frac{v^2}{c^2} \left( \frac{h}{\lambda}+mc - \frac{h}{\lambda'} \right)^2
\end{align}


を得る.この式と(17.14)を使って  v^2 を消去すると


 \begin{align}
\left(\frac{h}{\lambda}\right)^2 + \left(\frac{h}{\lambda'}\right)^2 - \frac{2h^2}{\lambda\lambda'}\cos\theta =
   \left( \frac{h}{\lambda}+mc - \frac{h}{\lambda'} \right)^2 -m^2c^2
\end{align}


となり,整理すると  \lambda'-\lambda の式になる.


 17.4節.(17.17)の両辺を時間で微分


 \begin{align}
 \dot{r}=\frac{2r^2}{k_e e^2}\dot{\varepsilon}
\end{align}


ラーモアの公式(14.24)を使う. \dot{v} に相当するのは遠心力による加速度  v^2/r であるので,


 \begin{align}
  \dot{r}=-\frac{2r^2}{k_e e^2} \frac{\mu_0 e^2}{6\pi c}\left(\frac{k_e e^2}{mr^2}\right)^2
  =- \frac{\mu_0 k_e e^4}{3 \pi c m^2 r^2}
\end{align}


となり,  \alpha を使うとP539の2番目の式になる.負号は減少を表している.


 P540.加速度の式と量子条件から


 \begin{align}
 r = \frac{k_e e^2}{m}\frac{n^2\hbar^2}{k_e^2 e^4} = \frac{n^2 \hbar^2}{m k_e e^2}
  = \frac{n^2 \hbar}{mc\alpha}= n^2 a_0
\end{align}


となり, (17.17)から


 \begin{align}
 \varepsilon_n = -\frac{k_e e^2}{2r} = -\frac{\hbar c\alpha}{2r} =  -\frac{\hbar c\alpha}{2}\frac{mc\alpha}{n^2\hbar}
  =-\frac{mc^2\alpha^2}{2n^2}
\end{align}


であるから,リュードベルイ定数の表式を得る. n が大きいとき


 \begin{align}
\nu = Rc\left(\frac{1}{n^2}-\frac{1}{(n+1)^2}\right) = RC \frac{2n+1}{n^2(n+1)^2}\cong \frac{2Rc}{n^3}
  = -\frac{2\varepsilon}{nh}
\end{align}


であり,(17.16), (17.17)から  v=\sqrt{-2\varepsilon/m} ,(18.17)から  1/2r=-\varepsilon/k_e e^2 なので


 \begin{align}
\frac{v}{2\pi r}=\frac{\sqrt{-2\varepsilon^3/m}}{\pi k_e e^2}
\end{align}


になる.


 量子条件はP540の2番目の式から


 \begin{align}
n\cdot h \frac{v}{2\pi r} = \frac{k_e e^2}{r} = mv^2,\ 
  n\hbar = mv r = l
\end{align}


と,角運動量量子化条件になる.本ではなぜか  mvr ではなく  mva である.