電磁気学の基礎 II (その15) 14.4.3

電磁気学の基礎 II」太田浩一 著 (シュプリンガージャパン) の読書メモ


 電磁気学の基礎 I から初めて約2カ月が経ったが,初めのほうを読み直してみると訂正や補足したいところがある.一通り読んだら取りかかりたいが,I でも45回かかったので II はもっとかかりそうである。今年中に終わるのだろうか.


 14.4.3節は計算が半端ない.今回は(14.22)まで.



 \begin{align}
  \frac{dg}{dt'}  &=  -1-\frac{1}{c}\frac{dR(t')}{dt'}\\
  &= -1+\frac{1}{c}\frac{\mathbf{R}(t')}{R(t')}\cdot\frac{d\mathbf{r}(t')}{dt'}\\
  &= -\frac{1}{R(t')}\left(R(t')-\frac{\mathbf{R}(t')\cdot\mathbf{v}(t')}{c}\right)
  \equiv -\frac{s(t')}{R(t')}
\end{align}


によって(14.20)を得る.これからP430一番下の式を使って電場を求めるのだが,  t' \mathbf{x}, t の関数なので微分するときに注意がいる.P431の最初の2式が微分の結果である.これらの式から


 \begin{align}  \pmb{\nabla}[R] = [\mathbf{n}]-[c \mathbf{n}\cdot\pmb{\beta}] \pmb{\nabla} t'\end{align}


 \begin{align}
  \pmb{\nabla}[\mathbf{R}\cdot\pmb{\beta}]&=[\pmb{\beta}]+[-c\beta^2+\mathbf{R}\cdot\dot{\pmb{\beta}}]\pmb{\nabla} t'
\end{align}


 \begin{align}
  \pmb{\nabla}[s]=\pmb{\nabla}[R-\mathbf{R}\cdot\pmb{\beta}]
  =[\mathbf{n}-\pmb{\beta}]-[c\mathbf{n}\cdot\pmb{\beta}-c\beta^2+\mathbf{R}\cdot\dot{\pmb{\beta}}]
  \pmb{\nabla} t'
\end{align}


 \begin{align}
  \frac{\partial }{\partial t}[\mathbf{R}\cdot\pmb{\beta}] &=
  \frac{\partial }{\partial t'}(\mathbf{R}(t')\cdot\pmb{\beta}(t') \frac{\partial t'}{\partial t}
  =(-c\beta^2(t')+\mathbf{R}(t')\cdot\dot{\pmb{\beta}}(t'))\frac{\partial t'}{\partial t}
\end{align}


 \begin{align}
  \frac{\partial[s]}{\partial t}=\frac{\partial}{\partial t}[R-\mathbf{R}\cdot\pmb{\beta}]
  =-[c\mathbf{n}\cdot\pmb{\beta}-c\beta^2+\mathbf{R}\cdot\dot{\pmb{\beta}}]\frac{\partial t'}{\partial t}
\end{align}


 \begin{align}
  \frac{\partial[\mathbf{v}]}{\partial t}=[\dot{\mathbf{v}}]\frac{\partial t'}{\partial t}
\end{align}


が得られる.さらに  [s]=[R(1-\mathbf{n}\cdot\pmb{\beta})] から


 \begin{align}
  \frac{1}{4\pi\epsilon_0}\left[\frac{1}{s^2}\right]\pmb{\nabla}[s]&=\frac{1}{4\pi\epsilon_0}\left[
  \frac{1}{s^2}\left\{ \mathbf{n}-\pmb{\beta}+\frac{\mathbf{R}}{cs}(c\mathbf{n}\cdot\pmb{\beta}-c\beta^2
  +\mathbf{R}\cdot\dot{\pmb{\beta}})\right\}\right] \\
  &= \frac{1}{4\pi\epsilon_0}\left[\frac{1}{s^3}\left\{ s(\mathbf{n}-\pmb{\beta})+R\mathbf{n}(\mathbf{n}\cdot\pmb{\beta}
  -\beta^2)\right\}+\frac{R\mathbf{n}}{cs^3}\mathbf{R}\cdot\dot{\pmb{\beta}}\right] \\
  &= \frac{1}{4\pi\epsilon_0}\left[ \frac{R}{s^3}\left\{ \mathbf{n}(1-\beta^2)-\pmb{\beta}(1-\mathbf{n}\cdot\pmb{\beta})
  \right\}+\frac{R\mathbf{n}}{cs^3}\mathbf{R}\cdot\dot{\pmb{\beta}}\right]
\end{align}


 \begin{align}
  -\frac{\mu_0}{4\pi}\left[\frac{1}{s}\frac{\partial \mathbf{v}}{\partial t}\right] &=
  -\frac{\mu_0}{4\pi}\left[ \frac{cR}{s^2}\dot{\pmb{\beta}}\right]=
  -\frac{1}{4\pi\epsilon_0}\left[ \frac{R}{cs^2} \dot{\pmb{\beta}}\right]
\end{align}


 \begin{align}
  \frac{\mu_0}{4\pi}\left[ \frac{\mathbf{v}}{s}\frac{\partial s}{\partial t} \right] &=-\frac{\mu_0}{4\pi}\left[
  \frac{c\pmb{\beta}}{s^2}\frac{R}{s}(c\mathbf{n}\cdot\pmb{\beta}-c\beta^2+\mathbf{R}\cdot\dot{\pmb{\beta}})\right] 
  \\
  &= -\frac{1}{4\pi\epsilon_0}\left[ \frac{R\pmb{\beta}}{s^3}(\mathbf{n}\cdot\pmb{\beta}-\beta^2)
  +\frac{R\pmb{\beta}}{cs^3}\mathbf{R}\cdot\dot{\pmb{\beta}}\right] 
\end{align}


になる.これら3つの式で  \dot{\pmb{\beta}} を含む項を合わせると


 \begin{align}
 \frac{1}{4\pi\epsilon_0}\left[\frac{R\mathbf{n}}{cs^3}\mathbf{R}\cdot\dot{\pmb{\beta}}-
 \frac{R}{cs^2} \dot{\pmb{\beta}}
  -\frac{R\pmb{\beta}}{cs^3}\mathbf{R}\cdot\dot{\pmb{\beta}}\right] &=
  \frac{1}{4\pi\epsilon_0}\left[ \frac{R^2}{cs^3}\left\{\mathbf{n}\cdot\dot{\pmb{\beta}}(\mathbf{n}-\pmb{\beta})
  -\frac{s}{R}\dot{\pmb{\beta}}\right\}\right] \\
  &= \frac{1}{4\pi\epsilon_0}\left[ \frac{R^2}{cs^3}\left\{\mathbf{n}\cdot\dot{\pmb{\beta}}(\mathbf{n}-\pmb{\beta})
  -\dot{\pmb{\beta}}(1-\mathbf{n}\cdot\pmb{\beta})\right\}\right] \\
  &= \frac{1}{4\pi\epsilon_0}\left[ \frac{R^2}{cs^3}\mathbf{n}\times((\mathbf{n}-\pmb{\beta})\times
  \dot{\pmb{\beta}})\right]
\end{align}


となり,(14.21)を得る.磁場は



 \begin{align}
  \mathbf{B}=\pmb{\nabla}\times\mathbf{A}&=\frac{\mu_0 q}{4\pi}\left\{
  \pmb{\nabla}\left[\frac{1}{s}\right]\times[\mathbf{v}]+\left[\frac{1}{s}\right]\pmb{\nabla}\times[\mathbf{v}]\right\} \\
  &= \frac{\mu_0 q}{4\pi}\left\{ -\left[\frac{1}{s^2}\right]\pmb{\nabla}[s]\times[\mathbf{v}]+\left[\frac{1}{s}\right]
  \pmb{\nabla} t'\times[\dot{\mathbf{v}}]\right\}
\end{align}


であり,第1, 2項がそれぞれ


 \begin{align}
  & -\frac{\mu_0 q}{4\pi}\left[ \frac{cR}{s^3}(\mathbf{n}\times\pmb{\beta})(1-\beta^2)+\frac{R}{s^3}
  (\mathbf{n}\times\pmb{\beta})\mathbf{R}\cdot\dot{\pmb{\beta}}\right] \\
  &\ = -\frac{q}{4\pi\epsilon_0 c}
  \left[ \frac{R}{s^3}(\mathbf{n}\times\pmb{\beta})(1-\beta^2)+\frac{R^2}{cs^3}
  (\mathbf{n}\times\pmb{\beta})\mathbf{n}\cdot\dot{\pmb{\beta}}\right]
\end{align}


 \begin{align}
  -\frac{\mu_0 q}{4\pi}\left[ \frac{1}{s}\frac{\mathbf{R}}{cs}\times c\dot{\pmb{\beta}}\right]
  =-\frac{q}{4\pi\epsilon_0 c} \left[\frac{R}{cs^2}(\mathbf{n}\times\dot{\pmb{\beta}})\right]
\end{align}


となるから、


 \begin{align}
  \mathbf{B}=-\frac{q}{4\pi\epsilon_0 c}\left[ \frac{R}{s^3}(\mathbf{n}\times\pmb{\beta})(1-\beta^2)+\frac{R^2}{cs^3}
  (\mathbf{n}\times\pmb{\beta})\mathbf{n}\cdot\dot{\pmb{\beta}}+
  \frac{R}{cs^2}(\mathbf{n}\times\dot{\pmb{\beta}}) \right]
\end{align}


になるので,これと電場を比べると(14.22)になる.