電磁気学の基礎 II (その10) 13.9, 13.10, 13.11

電磁気学の基礎 II」太田浩一 著 (シュプリンガージャパン) の読書メモ


 13.9節.(13.36)を求める.


 \begin{align}
  U &= \int dV \left\{ \frac{1}{2}\epsilon_0 \mathbf{E}(\mathbf{x},t)^2+\frac{1}{2\mu_0}\mathbf{B}(\mathbf{x},t)^2 \right\} \\
  &= \frac{1}{V^2}\int dV \sum_{\mathbf{k},\mathbf{l}} \left\{ \frac{1}{2}\epsilon_0 \mathbf{E}(\mathbf{k},t)\cdot\mathbf{E}(\mathbf{l},t)
  + \frac{1}{2\mu_0}\mathbf{B}(\mathbf{k},t)\cdot\mathbf{B}(\mathbf{l},t) \right\} e^{i(\mathbf{k}+\mathbf{l})\cdot\mathbf{x}} \\
  &= \frac{1}{V} \sum_{\mathbf{k}} \left\{ \frac{1}{2}\epsilon_0 \mathbf{E}(\mathbf{k},t)\cdot\mathbf{E}(-\mathbf{k},t)
  + \frac{1}{2\mu_0}\mathbf{B}(\mathbf{k},t)\cdot\mathbf{B}(-\mathbf{k},t) \right\}  \\
  &= \frac{1}{V} \sum_{\mathbf{k}} \sum_{\lambda,\lambda'} \left\{ \frac{1}{2}\epsilon_0 E_\lambda(\mathbf{k},t) E_{\lambda'}(-\mathbf{k},t)
   + \frac{1}{2\mu_0} B_\lambda(\mathbf{k},t) B_{\lambda'}(-\mathbf{k},t) \right\} \mathbf{e}_\lambda\cdot\mathbf{e}_{\lambda'} \\
  &= \frac{1}{V} \sum_{\mathbf{k}} \sum_{\lambda} \left\{ \frac{1}{2}\epsilon_0 E_\lambda(\mathbf{k},t) E_{\lambda}(-\mathbf{k},t)
   + \frac{1}{2\mu_0} B_\lambda(\mathbf{k},t) B_{\lambda}(-\mathbf{k},t) \right\}  \\
  &= \frac{1}{V} \sum_{\mathbf{k}} \sum_{\lambda} \left\{ \frac{1}{2}\epsilon_0 E_\lambda(\mathbf{k},t) E_{\lambda}(-\mathbf{k},t)
   + \frac{k^2}{2\mu_0} A_\lambda(\mathbf{k},t) A_{\lambda}(-\mathbf{k},t) \right\}  \\
  &= \frac{\epsilon_0}{2V} \sum_{\mathbf{k}} \sum_{\lambda} \left\{ E_\lambda(\mathbf{k},t) E_{\lambda}(-\mathbf{k},t)
   + \omega^2 A_\lambda(\mathbf{k},t) A_{\lambda}(-\mathbf{k},t) \right\}  \\
  &= \frac{\epsilon_0}{2V} \sum_{\mathbf{k}} \sum_{\lambda} \left\{ |E_\lambda(\mathbf{k},t)|^2
   + \omega^2 |A_\lambda(\mathbf{k},t)|^2 \right\}  
\end{align}


最後の等式で


 \begin{align}
  E_\lambda(-\mathbf{k},t)=i\omega\{\alpha_\lambda(-\mathbf{k},t)-\alpha_\lambda^*(\mathbf{k},t) \}
  = E_\lambda^*(\mathbf{k},t)
\end{align}


 \begin{align}
  A_\lambda(-\mathbf{k},t)=\alpha_\lambda(-\mathbf{k},t)+\alpha_\lambda^*(\mathbf{k},t)
  = A_\lambda^*(\mathbf{k},t)
\end{align}


を使った.さらに



 \begin{align}
  |E_\lambda(\mathbf{k},t)|^2 &= \omega^2 
  \{ \alpha_\lambda(\mathbf{k},t)-\alpha_\lambda^*(-\mathbf{k},t) \}
  \{ \alpha_\lambda^*(\mathbf{k},t)-\alpha_\lambda(-\mathbf{k},t) \} \\
  &= \omega^2 \{ \alpha_\lambda(\mathbf{k},t) \alpha_\lambda^*(\mathbf{k},t)
  + \alpha_\lambda^*(-\mathbf{k},t) \alpha_\lambda(-\mathbf{k},t) \\
  &\ - \alpha_\lambda(\mathbf{k},t)\alpha_\lambda(-\mathbf{k},t)
  - \alpha_\lambda^*(-\mathbf{k},t) \alpha_\lambda^*(\mathbf{k},t) \}
\end{align}


 \begin{align}
  \omega^2 |A_\lambda(\mathbf{k},t)|^2 &= \omega^2 
  \{ \alpha_\lambda(\mathbf{k},t)+\alpha_\lambda^*(-\mathbf{k},t) \}
  \{ \alpha_\lambda^*(\mathbf{k},t)+\alpha_\lambda(-\mathbf{k},t) \} \\
  &= \omega^2 \{ \alpha_\lambda(\mathbf{k},t) \alpha_\lambda^*(\mathbf{k},t)
  + \alpha_\lambda^*(-\mathbf{k},t) \alpha_\lambda(-\mathbf{k},t) \\
  &\ + \alpha_\lambda(\mathbf{k},t)\alpha_\lambda(-\mathbf{k},t)
  + \alpha_\lambda^*(-\mathbf{k},t) \alpha_\lambda^*(\mathbf{k},t) \}
\end{align}


によって(13.36)第2式を得る.運動量や角運動量も同様な計算で得られる.


 後半. a(k)=\theta(k) f(k) e^{-ikz_0} のとき, a^*(k)=\theta(k) f(-k) e^{ikz_0} である. P404の  \alpha(\mathbf{k}) に対し, f(\mathbf{k}) が鋭いピークを持つことから,


   \begin{align}
\alpha(\mathbf{k})=(\mathbf{e}_x\pm i\mathbf{e}_y) f(\mathbf{k})e^{-ik_0 z_0},\quad
  |\alpha(\mathbf{k})|^2= 2 |f(\mathbf{k})|^2
\end{align}


と近似できる.これから  U を得る.


 13.10節.自由空間の電磁場は2自由度なので,2個のスカラー関数だけで電磁場を表現できる.ホイッタカーポテンシャルを検索したが見つからない.他の電磁気学の本には載っていないのかもしれない.


 13.11節.このポテンシャルも日本語の検索では他の本に引っかからない.英語で検索すると,1962年出版の Encyclopedia of Physics vol.IV, (Springer) に掲載されていることがわかる.そこにブロムウィッチが1899年までに導いていたと書かれている.


ミー表示のベクトルポテンシャルによって


 \begin{align}
  \mathbf{E} &= -\dot{\mathbf{A}}=-\mathbf{L}\dot\psi -\pmb{\nabla}\times\mathbf{L}\dot\chi \\\\
  \mathbf{B}&=\pmb{\nabla}\times\mathbf{A}=
   \pmb{\nabla}\times\mathbf{L}\psi+\pmb{\nabla}\pmb{\nabla}\cdot\mathbf{L}\chi-\nabla^2\mathbf{L}\chi
  = \pmb{\nabla}\times\mathbf{L}\psi - \frac{1}{c^2}\mathbf{L}\ddot\chi
\end{align}


となるので  \Pi_e=-i\dot\chi,\ \Pi_m=i\psi とすることで(13.44)になる.


 トロイダルやポロイダル成分というのは初めて聞いた.