電磁気学の基礎 II (その26) 15.14, 15.15

電磁気学の基礎 II」太田浩一 著 (シュプリンガージャパン) の読書メモ


 15.14節.ジュール熱の変換則は


 \begin{align}
  \varphi' &= \left\{ \mathbf{J}_\perp+\gamma\left(\mathbf{J}_\parallel-\mathbf{v}\varrho\right)\right\}
      \cdot \left\{\mathbf{E}_\parallel+\gamma\left(\mathbf{E}_\perp+\mathbf{v}\times\mathbf{B}_\perp\right)\right\} \\
  &= \gamma\left\{ \mathbf{J}\cdot\mathbf{E} -\varrho \mathbf{v}\cdot\mathbf{E}_\parallel
  +\mathbf{J}_\perp\cdot(\mathbf{v}\times\mathbf{B}_\perp)\right\} \\
  &= \gamma\left\{ \mathbf{J}\cdot\mathbf{E} -\varrho \mathbf{v}\cdot\mathbf{E} - \mathbf{v}\cdot(\mathbf{J}_\perp\times
  \mathbf{B}_\perp)\right\} \\
  &= \gamma(\varphi-\mathbf{v}\cdot\mathbf{f})
\end{align}


ローレンツ力密度の変換則は


 \begin{align}
  \varrho'\mathbf{E}' &= \gamma\left(\varrho-\frac{\mathbf{v}\cdot\mathbf{J}_\parallel}{c^2}\right)
  \left\{\mathbf{E}_\parallel+\gamma\left(\mathbf{E}_\perp+\mathbf{v}\times\mathbf{B}_\perp\right)\right\} \\
  &= \gamma\varrho\mathbf{E}_\parallel +\gamma^2\varrho\mathbf{E}_\perp 
  + \gamma^2 \varrho\mathbf{v}\times\mathbf{B}_\perp -\frac{\gamma}{c^2}\mathbf{J}_\parallel\cdot\mathbf{E}_\parallel
  \mathbf{v}-\frac{\gamma^2}{c^2}\mathbf{v}\cdot\mathbf{J}_\parallel \mathbf{E}_\perp
  -\frac{\gamma^2 u^2}{c^2}\mathbf{J}_\parallel\times\mathbf{B}_\perp
\end{align}


 \begin{align}
  \mathbf{J}'\times\mathbf{B}' &= \left\{ \mathbf{J}_\perp+\gamma\left(\mathbf{J}_\parallel-\mathbf{v}\varrho\right)\right\}
  \times \left\{ \mathbf{B}_\parallel+\gamma\left(\mathbf{B}_\perp-\frac{\mathbf{v}\times\mathbf{E}_\perp}{c^2}\right)\right\}
  \\
  &= \mathbf{J}_\perp\times\mathbf{B}_\parallel + \gamma \mathbf{J}_\perp\times\mathbf{B}_\perp
  -\frac{\gamma}{c^2}\mathbf{J}_\perp\cdot\mathbf{E}_\perp\mathbf{v}+\gamma^2 \mathbf{J}_\parallel\times\mathbf{B}_\perp
  +\frac{\gamma^2}{c^2}\mathbf{v}\cdot\mathbf{J}_\parallel \mathbf{E}_\perp \\
  &\ -\gamma^2 \varrho \mathbf{v}\times\mathbf{B}_\perp -\frac{\gamma^2v^2\varrho}{c^2}\mathbf{E}_\perp
\end{align}


によって(15.49)になる.


 エネルギー密度について


 \begin{align}
  u' &= \frac{1}{2}\epsilon_0 E'^2+\frac{1}{2\mu_0}B'^2 \\
  &= \frac{1}{2}\epsilon_0\left\{\mathbf{E}_\parallel+\gamma\left(\mathbf{E}_\perp+\mathbf{v}\times\mathbf{B}_\perp\right)\right\}^2
  +\frac{1}{2\mu_0}
  \left\{ \mathbf{B}_\parallel+\gamma\left(\mathbf{B}_\perp-\frac{\mathbf{v}\times\mathbf{E}_\perp}{c^2}\right)\right\}^2 \\
  &= \frac{1}{2}\epsilon_0 E_\parallel^2 + \frac{1}{2}\epsilon_0 \gamma^2 \left( E_\perp^2 -2\mathbf{v}\cdot
  \mathbf{E}_\perp\times\mathbf{B}_\perp + v^2 B_\perp^2\right) \\
  &\ +\frac{1}{2\mu_0}B_\parallel^2 + \frac{1}{2\mu_0}\gamma^2\left( B_\perp^2 
  -\frac{2}{c^2} \mathbf{v}\cdot\mathbf{E}_\perp\times\mathbf{B}_\perp+\frac{v^2}{c^4}E_\perp^2\right)
\end{align}


このうち外積の項を  \mathbf{g}=\epsilon_0 \mathbf{E}\times\mathbf{B},  \mathbf{S}=\mathbf{E}\times\mathbf{B}/\mu_0 で表すと


 \begin{align}
  u' &= \gamma^2\left( u-\mathbf{v}\cdot\mathbf{g}-\frac{1}{c^2}\mathbf{v}\cdot\mathbf{S}\right)
  -\frac{1}{2}\epsilon_0 \gamma^2 \frac{v^2}{c^2}\left( E_\parallel^2-\frac{1}{\mu_0\epsilon_0 c^2}E_\perp^2\right)
  \\
  &\ -\frac{1}{2\mu_0}\gamma^2\frac{v^2}{c^2}(B_\parallel^2-\mu_0 \epsilon_0 c^2 B_\perp^2)
\end{align}


になる.一方で


 \begin{align}
  \mathbf{v}\cdot\left(\mathbf{E}\mathbf{E}-\frac{1}{2}E^2\right)\cdot\mathbf{v}
  =(\mathbf{v}\cdot\mathbf{E})^2-\frac{1}{2}v^2 E^2
  =v^2 E_\parallel^2 - \frac{1}{2}v^2(E_\parallel^2+E_\perp^2)
  =\frac{v^2}{2}(E_\parallel^2-E_\perp^2)
\end{align}


であるから、


 \begin{align}
  \mathbf{v}\cdot\mathsf{T}\cdot\mathbf{v}=\frac{v^2}{2}\epsilon_0(E_\parallel^2-E_\perp^2)
  +\frac{v^2}{2\mu_0}(B_\parallel^2-B_\perp^2)
\end{align}]


となり, \epsilon_0 \mu_0 c^2=1 であるから


 \begin{align}
  u'=\gamma^2\left( u-\mathbf{v}\cdot\mathbf{g}-\frac{1}{c^2}\mathbf{v}\cdot\mathbf{S}-\frac{1}{c^2}
  \mathbf{v}\cdot\mathsf{T}\cdot\mathbf{v}\right)
\end{align}


となる。 \mathbf{S}, \mathbf{g}, \mathsf{T} の変換則は16.7節でやる(らしい).


 15.15節.P486のエネルギー密度は


 \begin{align}
  u&=\frac{1}{2}\epsilon_0 E^2 + \frac{1}{2\mu_0}B^2 \\
  &= \frac{1}{2}\epsilon_0 E^2 + \frac{1}{2\mu_0 c^4}(\mathbf{v}\times\mathbf{E})^2 \\
  &=  \frac{1}{2}\epsilon_0 \left(E^2 + (\pmb{\beta}\times\mathbf{E})^2\right) \\
  &= \frac{1}{2}\epsilon_0 E^2 (1+\beta^2\sin^2\theta)
\end{align}


である.エネルギーの積分


 \begin{align}
U &=2 \pi \int_{0}^{\pi} \mathrm{d} \theta \sin \theta \int_{r(\theta)}^{\infty} \mathrm{d} r r^{2} u \\
&= 2\pi  \int_{0}^{\pi} \mathrm{d} \theta \sin \theta \int_{r(\theta)}^{\infty} \mathrm{d} r r^{2} 
\cdot \frac{\epsilon_0(1+\beta^2\sin^2\theta)}{2}\frac{q^2}{(4\pi\epsilon_0 r^2)^2} \frac{(1-\beta^2)^2}{(1-\beta^2\sin^2\theta)^3}
\\
&= \frac{q^2(1-\beta^2)^2}{16\pi\epsilon_0} \int_0^\pi d\theta \frac{\sin\theta(1+\beta^2\sin^2\theta)}{(1-\beta^2\sin^2\theta)^3} \int_{r(\theta)}^\infty \frac{dr}{r^2} \\
&= \frac{q^2(1-\beta^2)^2}{16\pi\epsilon_0 a} \int_0^\pi d\theta \frac{\sin\theta(1+\beta^2\sin^2\theta)}{(1-\beta^2\sin^2\theta)^3} \sqrt{\frac{1-\beta^2\sin^2\theta}{1-\beta^2}}  \\
&= \frac{q^2(1-\beta^2)^{3/2}}{16\pi\epsilon_0 a} \int_0^\pi d\theta \frac{\sin\theta(1+\beta^2\sin^2\theta)}{(1-\beta^2\sin^2\theta)^{5/2}}  \\
&= \frac{q^2(1-\beta^2)^{3/2}}{16\pi\epsilon_0 a} \frac{2(1+\beta^2/3)}{(1-\beta^2)^2} \\
 &=\frac{1+\frac{1}{3} \beta^{2}}{\sqrt{1-\beta^{2}}} \frac{q^{2}}{8 \pi \epsilon_{0} a}=\left(\frac{4}{3}-\frac{1-\beta^{2}}{3}\right) \frac{m c^{2}}{\sqrt{1-\beta^{2}}} 
\end{align}


となる.ここで


 \begin{align}
  \int_0^\pi d\theta \frac{\sin\theta(1+\beta^2\sin^2\theta)}{(1-\beta^2\sin^2\theta)^{5/2}} 
  = \int_{-1}^1 dt \frac{1+\beta^2(1-t^2)}{(1-\beta^2(1-t^2))^{5/2}}
\end{align}


 \begin{align}
  \int \frac{dt}{(a+b t^2)^{5/2}}=\frac{(3a+2bt^2)t}{3a^2(a+bt^2)^{3/2}}
\end{align}


 \begin{align}
  \int dt\frac{t^2}{(a+b t^2)^{5/2}}=\frac{t^3}{3a^2(a+bt^2)^{3/2}}
\end{align}


を使った.


  \mathbf{G} を求めるには,積分するときに  \mathbf{x} 比例項は \mathbf{v} 方向成分のみが残ることに注意する.


 \begin{align}
\frac{v\cos\theta x_z}{r}\mathbf{e}_z = \frac{rv\cos^2\theta}{r}\frac{\mathbf{v}}{v}=\cos^2 \theta \mathbf{v}
\end{align}


により


 \begin{align}
\mathbf{G} &=2 \pi \int_{0}^{\pi} \mathrm{d} \theta \sin \theta \int_{r(\theta)}^{\infty} \mathrm{d} r r^{2} \mathbf{g} \\
&= 2\pi  \int_{0}^{\pi} \mathrm{d} \theta \sin \theta \int_{r(\theta)}^{\infty} \mathrm{d} r r^{2} 
\cdot \frac{\epsilon_0}{c^2}\frac{q^2}{(4\pi\epsilon_0 r^2)^2} \frac{(1-\beta^2)^2}{(1-\beta^2\sin^2\theta)^3}(1-\cos^2\theta)\mathbf{v}
\\
&= \frac{q^2(1-\beta^2)^2 \mathbf{v}}{8\pi\epsilon_0 c^2} \int_0^\pi d\theta \frac{\sin^3\theta}{(1-\beta^2\sin^2\theta)^3} \int_{r(\theta)}^\infty \frac{dr}{r^2} \\
&= \frac{q^2(1-\beta^2)^2 \mathbf{v}}{8\pi\epsilon_0 c^2 a}  \int_0^\pi d\theta \frac{\sin^3\theta}{(1-\beta^2\sin^2\theta)^3} \sqrt{\frac{1-\beta^2\sin^2\theta}{1-\beta^2}}  \\
&= \frac{q^2(1-\beta^2)^{3/2} \mathbf{v}}{8\pi\epsilon_0 c^2 a} \int_0^\pi d\theta \frac{\sin^3\theta}{(1-\beta^2\sin^2\theta)^{5/2}}  \\
&= \frac{q^2(1-\beta^2)^{3/2} \mathbf{v}}{8\pi\epsilon_0 c^2 a} \frac{4}{3(1-\beta^2)^2} \\
&= \frac{4}{3}\frac{m\mathbf{v}}{\sqrt{1-\beta^2}}
\end{align}


となる.


 P488の  p


 \begin{align}
p(\mathbf{x})=-\frac{q^2}{32\pi^2 \epsilon_0 a^4}\theta(r-r(\theta))
\end{align}


であると思われる.このとき


 \begin{align}
  u^{\rm mech}=-p \left(1+\frac{\eta}{1-\beta^2}\right),\quad
  \mathbf{g}^{\rm mech} = -\frac{p}{c^2}\frac{\eta}{1-\beta^2}\mathbf{v}
\end{align}


と書ける.


 非電磁的エネルギーと運動量は


 \begin{align}
  U^{\rm mech} &= 2\pi \int_0^\pi d\theta\sin\theta \int_0^\infty dr r^2 u^{\rm mech} \\
  &= \frac{q^2}{16\pi\epsilon_0 a^4} \left(1+\frac{\eta}{1-\beta^2}\right) \int_0^\pi d\theta\sin\theta 
  \int_0^{r(\theta)} dr r^2 \\
  &= \frac{q^2}{48\pi\epsilon_0 a^4} \left(1+\frac{\eta}{1-\beta^2}\right) \int_0^\pi d\theta\sin\theta r(\theta)^3 \\
  &= \frac{q^2(1-\beta^2)^{3/2}}{48\pi\epsilon_0 a} \left(1+\frac{\eta}{1-\beta^2}\right)
  \int_0^\pi d\theta\frac{\sin\theta}{(1-\beta^2\sin^2\theta)^{3/2}} \\
  &= \frac{q^2(1-\beta^2)^{3/2}}{48\pi\epsilon_0 a} \left(1+\frac{\eta}{1-\beta^2}\right) \frac{2}{1-\beta^2} \\
  &= \frac{q^2(1-\beta^2)^{1/2}}{24\pi\epsilon_0 a} \left(1+\frac{\eta}{1-\beta^2}\right)   \\
  &= \frac{q^2}{8\pi\epsilon_0 a} \left(\frac{1-\beta^2}{3}+\frac{\eta}{3}\right)\frac{1}{\sqrt{1-\beta^2}}
  = \left(\frac{1-\beta^2}{3}+\frac{\eta}{3}\right)\frac{mc^2}{\sqrt{1-\beta^2}}
\end{align}


 \begin{align}
  \mathbf{G}^{\rm mech} &= 2\pi \int_0^\pi d\theta\sin\theta \int_0^\infty dr r^2 \mathbf{g}^{\rm mech} \\
  &= \frac{q^2}{16\pi\epsilon_0 a^4} \frac{\mathbf{v}}{c^2}\frac{\eta}{1-\beta^2}\int_0^\pi d\theta\sin\theta 
  \int_0^{r(\theta)} dr r^2 \\
  &= \frac{q^2(1-\beta^2)^{1/2}}{24\pi\epsilon_0 a} \frac{\eta}{c^2(1-\beta^2)}\mathbf{v}   \\
  &= \frac{q^2}{24\pi\epsilon_0 a c^2}\frac{\eta\mathbf{v}}{\sqrt{1-\beta^2}}
  = \frac{\eta}{3}\frac{m\mathbf{v}}{\sqrt{1-\beta^2}}
\end{align}


となる.